Nhìn lại lịch sử Bách Việt và quá trình Hán hóa Bách Việt
http://tiasang.com.vn/Default.
| Trần Gia Ninh |
Tượng Thừa tướng Nam Việt Lữ Gia
ở Linh Tiên Đạo Quán, Hoài Đức, HN.
Khi
đọc những câu hỏi “Vì sao đã thống trị Việt Nam hơn ngàn năm mà cuối
cùng Trung Quốc vẫn không thể đồng hóa Việt Nam?”. Hoặc “Người Việt Nam
(tộc người Kinh) vì sao mà khó đồng hóa như vây?(1), nhiều người nghĩ
chắc là ý kiến của những anh chàng người Việt nặng đầu óc dân tộc chủ
nghĩa. Nhưng thật bất ngờ, những câu hỏi này và tương tự như vậy hiện là
những chủ đề nóng của các diễn đàn tranh luận trên mạng Internet của
người Trung Hoa, bằng tiếng Trung chứ không phải của người Việt.
Họ
đã chất vấn nhau, đại loại thế này: Hơn một nghìn năm, trước khi nhà
Tống lên ngôi, Giao Châu là thuộc Trung Hoa, dù chị em họ Trưng có nổi
dậy cũng chỉ mấy năm là dẹp yên. Thế mà vì sao từ đời Tống trở đi các
triều đại Trung Hoa không thể thu phục nổi Việt Nam. Hơn nữa, dân tộc
Việt Nam, người Kinh ấy, từ đâu mà ra, hình thành từ lúc nào? Người Hán
chúng ta từ cổ xưa đã có sức đồng hóa cực mạnh. Số dân tộc đã bị Hán tộc
đồng hóa không đếm xuể. Tại sao chừng ấy năm đô hộ vậy mà không đồng
hóa nổi Việt Nam… Nếu An Nam là thuộc Trung Quốc từ thời đó, liệu bây
giờ quần đảo Nam Sa (VN gọi là Trường Sa) có thành vấn đề không? Việt
Nam có còn chiếm được nhiều đảo ở Nam Sa như bây giờ không?
Là
người Việt Nam, chắc ai cũng muốn chính mình tìm câu trả lời cho những
câu hỏi thú vị đó. Chúng ta từng nghe nói rằng, từ xa xưa một dải giang
sơn mênh mông từ Nam sông Dương Tử trở về Nam là nơi các tộc dân Việt
sinh sống và phát triển nền văn minh lúa nước rực rỡ. Thế rồi ngày nay,
hầu hết đều trở thành lãnh thổ và giang sơn của người Hán, dùng Hán ngữ
và văn hóa Hán. Quá trình đó người ta quen gọi là Hán hóa. Vì vậy nhìn
lại lịch sử Bách Việt và quá trình Hán hóa Bách Việt, và quá trình Hán
hóa Bách Việt, là một cách ôn cố tri tân hữu ích. Đáng tiếc là thời xa
xưa đó lịch sử chủ yếu ghi chép lại bằng Hán ngữ cổ ở Trung Hoa, không
dễ tiếp cận với đa số hiện nay. Vì lẽ đó người viết bài này cố gắng tóm
tắt những gì mà sử sách cổ còn ghi lại, kết hợp với những tài liệu khoa
học đã công bố của một số học giả uy tín trên thế giới, ngõ hầu cung cấp
một vài thông tin hữu ích, nhiều chiều, kể cả còn đang tranh cãi.
Bách Việt là ai và ở đâu?
Vào
thời thượng cổ, từ đời nhà Thương 商朝 (khoảng 1600-1046 TCN), trong văn
tự thì chỉ có một chữ Việt 戉 (nghĩa là cái rìu), cũng là tên chung cho
tộc người ở phía Nam không phải là người Trung Hoa, do tộc người này sử
dụng rìu (Việt) làm công cụ. Về sau, vào thời Xuân Thu Chiến quốc 春秋 戰國
(722-221 TCN) bắt đầu trong văn tự có hai chữ Việt là 越 và 粤, đều chỉ bộ
tộc Việt, dùng như nhau (Sách cổ viết là 越粵互通-Việt Việt Hỗ Thông), ta
hay gọi 越 là Việt bộ tẩu 走 (đi, chạy) và Việt 粤 là Việt bộ mễ 米-(lúa)2.
Trong
Hán ngữ cận, hiện đại, hai chữ Việt này (có thể từ sau đời Minh) thì
dùng có phân biệt rõ ràng. Chữ Việt bộ tẩu 越 là ghi tên tộc Việt của
nước Việt có lãnh thổ ở vùng Bắc Triết Giang, ngày nay là vùng Thượng
Hải, Ninh Ba, Thiệu Hưng (Cối Kê 會稽 xưa). Một loại ca kịch cổ ở vùng này
vẫn còn tên là Việt Kịch 越剧. Chữ Việt bộ tẩu này cũng là tên của tộc
Nam Việt (Triệu Đà) Âu Việt và Lạc Việt (Việt Nam ngày nay), Mân Việt
(Phúc Kiến), Điền Việt (Vân Nam, Quảng Tây)… Chữ Việt 粤 bộ mễ 米 ngày nay
dùng ghi tên cư dân vùng Quảng Đông, Hồng Kong, Ma Cao… những cư dân
này sử dụng ngôn ngữ gọi là tiếng Quảng Đông (Cantonese). (Ai đến Quảng
Châu đều thấy biển xe ô tô đều bắt đầu bằng chữ 粤 là vì vậy).
Bởi
vì xưa có đến hàng trăm tộc Việt, cho nên sử sách gọi chung là Bách
Việt 百越 hoặc 百粤. Tên gọi Bách Việt xuất hiện trong văn sách lần đầu tiên
trong bộ Lã thị Xuân Thu 吕氏春秋 của Lã Bất Vi 呂不韋 (291–235 TCN) thời nhà
Tần.
Trong lịch sử Trung
Hoa, toàn bộ vùng đất Giang Nam (tên gọi vùng Nam Sông Dương Tử), rộng
bảy tám ngàn dặm từ Giao Chỉ đến Cối Kê, từ trước thời Tần Hán đều là
nơi cư ngụ của các tộc Bách Việt.
Thời
nhà Hạ gọi là Vu Việt 于越, đời Thương gọi là Man Việt 蛮越 hoặc Nam Việt
南越, đời Chu gọi là Dương Việt 扬越, Kinh Việt 荆越, từ thời Chiến quốc gọi
là Bách Việt百越.
Sách Lộ Sử của La Bí (1131 - 1189) người đời Tống viết3:
Việt thường, Lạc Việt, Âu Việt, Âu ngai, Thả âu, Tây âu, Cung nhân, Mục
thâm, Tồi phu, Cầm nhân, Thương ngô, Việt khu, Quế quốc, Tổn tử, Sản lí
(Tây Song Bản Nạp), Hải quý, Cửu khuẩn, Kê dư, Bắc đái, Phó cú, Khu
ngô (Cú ngô)…, gọi là Bách Việt.
Hán Hóa Bách Việt - Giai đoạn từ thượng cổ đến trước thời Tần-Hán
Gọi
Hán hóa chỉ là để cho tiện thôi, thực ra không đúng, vì lúc này làm gì
đã có nhà Hán. Hai nước Ngô - Việt là những tộc Bách Việt được ghi chép
rất sớm trong sử sách. Nước Ngô 吴国，còn gọi là Cú Ngô 句吴, Công Ngô 工吴,攻吾…
lập quốc vào thời Chu Vũ Vương (thế kỷ 12 TCN), kinh đô ở Tô Châu 苏州
ngày nay, từ thủy tổ là Ngô Thái Bá 吳太伯 truyền đến Phù Sai夫差 thì bị diệt
vong bởi nước Việt (473 TCN). Thực ra ghi chép sớm nhất trong sử sách
là Vu Việt 于越, tiền thân của nước Việt 越 国 thời Chiến quốc. Nước Việt đã
tồn tại muộn nhất cũng từ thời nhà Thương, không tham gia vào sự kiện
Vũ Vương Phạt Trụ (1046 TCN), nhưng sử có ghi là khá lâu trước đó đã làm
tân khách của Chu Thành Vương 周成王(1132 - 1083 TCN). Nước Việt đã có một
văn hóa dân tộc đặc sắc, gọi là Văn hóa Mã Kiều 馬橋文化, mà các chứng tích
đã tìm thấy khi khai quật di chỉ Thái Hồ 太湖地區. Nước Việt định đô ở Cối
Kê 會稽 (Thiệu Hưng ngày nay) truyền đến đời Câu Tiễn句踐 (496 - 464 TCN)
thì bành trướng lên phía Bắc, năm 473 TCN sau khi diệt nước Ngô, mở rộng
bờ cõi Bắc chiếm Giang Tô 江蘇, Nam đoạt Mân Đài 閩台 (tức Phúc Kiến ngày
nay), Đông giáp Đông Hải 東海, Tây đến Hoàn Nam 皖南 (phía Nam An Huy ngày
nay), hùng cứ một cõi Đông Nam. Đến năm 306 TCN, nước Sở 楚國 nhân nước
Việt, triều vua Vô Cương, nội loạn, bèn liên kết với nước Tề 齊國 tiến
chiếm nước Việt, đổi thành quận Giang Đông, nước Việt tuyệt diệt và bị
Sở hóa từ đó. Những sự kiện này được ghi chép tỉ mỉ trong bộ sử Ngô Việt
Xuân Thu 吳越春秋 do Triệu Diệp 赵晔 thời Đông Hán soạn (~năm 25). Các nhà
khoa học thế giới ngày nay cũng đã phục dựng đầy đủ lịch sử này, ví dụ
xem Eric Henry4.
Đến
đây cần nói rõ, Sở là gốc Hoa Hạ (sau này gọi là Hán) hay là Bách Việt,
hiện còn nhiều tranh cãi. Dân Hoa Hạ (chính là tộc Hán sau này) nhận
mình là con cháu của Tam Hoàng, Ngũ Đế. Tam Hoàng thì rất thần tiên, mơ
hồ, Ngũ Đế có vẻ cụ thể hơn. Theo Sử Ký của Tư Mã Thiên5 thì
đó là năm chi: Hoàng Đế (黃帝), Chuyên Húc (顓頊), Đế Cốc (帝嚳), Đế
Nghiêu (帝堯), Đế Thuấn (帝舜). Dân nước Sở tự nhận thuộc chi Chuyên Húc, họ
Cao Dương 高阳 tức là tộc Hoa Hạ (Hán). Đất nước Sở nằm ở đoạn giữa sông
Trường Giang, vùng Nam Bắc Hồ Động Đình, quen gọi là vùng Kinh Sở (Hồ
Bắc - Hồ Nam của Trung Hoa ngày nay). Vùng Kinh Sở nằm chồng lấn phía
Nam lưu vực sông Hoài sông Vị của dân Trung Nguyên Hoa Hạ. Đó là vùng
đất đầu tiên mà một chi của dân Hoa Hạ (chi Chuyên Húc) thiên di xuống.
Nhà thơ Khuất Nguyên (340 - 278 TCN) người nước Sở, mở đầu bài thơ Ly
Tao đã viết6: Bá Dung nhớ cha ta thuở nọ, /Vốn dòng vua về họ Cao Dương (Nhượng
Tống dịch thơ). Trước khi con cháu Cao Dương nam thiên đến đây, dân bản
địa là tộc nào? Nước Sở lập quốc vào cuối đời Thương đầu đời Chu (1042
TCN). Sách Sử Ký - thiên Sở Thế gia viết rằng người Sở là dân Man (Sở
Man), vua Sở nhận mình là dân Man Di7. Man là chữ người Hoa
Hạ gọi dân miền Nam không phải là Trung Hoa. Những khai quật khảo cổ ở
vùng Kinh Sở gần đây cũng cho thấy rằng thực ra cư dân tối cổ ở vùng
Kinh Sở có nguồn gốc Tam Miêu, một dân tộc thuộc nhóm Bách Việt. Đây có
thể là nhóm Âu Việt ở phía Tây nên còn gọi là tộc Tây Âu, để phân biệt
với Đông Âu là tộc Âu Việt phía Đông, tức vùng Mân - Đài (Phúc Kiến).
Tộc Tây Âu, theo các nhà dân tộc học, có thể là tổ tiên các tộc H’mông,
Lào, Miến, Thái… hiện nay, ít nhiều cũng có cùng huyết thống người Việt
Nam cổ. Như vậy là quá trình Trung Hoa hóa dân Man (Miêu tộc bản địa) đã
bắt đầu từ cuối Thương đầu đời Chu rồi. Có thể tạm gọi đó là đợt đồng
hóa thứ nhất.
Sự
Trung Hoa hóa theo thế lực nước Sở, bành trướng đến Trùng Khánh, Quý
Châu, về sau sang tiếp phía Đông, trở thành một trong thất hùng thời
Chiến quốc. Đặc biệt là quý tộc Sở cổ đều có họ Hùng (熊 - con gấu), vua
Sở là Hùng Vương, phải chăng có liên hệ gì đó đến Hùng Vương ở Việt Nam,
chỉ khác chữ Hán viết 雄 - hùng mạnh, (trong sử Trung Hoa cổ không tìm
thấy ghi Hùng Vương 雄 này, có lẽ đây là do các nhà Nho Việt Nam viết lại
sau này!). Tóm lại đến thời Khuất Nguyên, rồi sau đó là lúc Sở diệt
Việt phía Đông, thì Sở đã hoàn toàn biến thành dân Trung Hoa, và quá
trình Trung Hoa hóa Ngô - Việt là quá trình đồng hóa thứ hai, tiến hành
thông qua nước Sở.
Các
nhà khoa học Nhật, Mỹ, đã có nhiều phát hiện, chứng minh nền văn minh
Ngô Việt sau khi nước Việt bị diệt và Trung Hoa hóa (đúng hơn là Sở
hóa), đã theo dòng người Ngô Việt chạy ra biển sang Nhật Bản (tiếng Nhật
Bản đọc Hán tự theo kiểu nước Ngô, nên gọi là ごおん-Go On- Ngô âm 呉音).
Nền văn minh đó chủ yếu theo bộ phận tinh hoa của dân Ngô Việt chạy
xuống phía Nam hợp lưu cùng Việt bản địa, thành ra văn minh Việt kéo từ
Lĩnh Nam (phía Nam dãy Ngũ Lĩnh - tức Bắc Lưỡng Quảng ngày nay) đến Giao
Chỉ. Theo phát hiện của Jerry Norman và Tsu-lin Mei (Washington
University và Cornell University) thì nhiều từ cổ của tộc Việt nước Ngô
Việt hiện vẫn thông dụng trong tiếng Việt ngày nay, ví dụ các từ: chết;
chó, đồng (trong đồng cốt), sông, khái (hổ), ngà (trong ngà voi), con
(trong con cái), ruồi, đằm (trong đằm ướt), sam (con sam), biết; bọt ,
bèo…8 Điều này chứng tỏ rằng dân Lạc Việt ít nhiều có cùng huyết thống với dân Ngô Việt xưa. (Xem bản đồ).
Hán hóa Bách Việt- Giai đoạn sau thời Tần-Hán
Cho
đến trước khi Tần Thủy Hoàng diệt được sáu nước, dẹp bỏ nhà Chu, thống
nhất Trung Hoa (221 TCN) thì dân Hoa Hạ (Hán tộc) chỉ chiếm lãnh và đồng
hóa được dải đất từ Hoàng Hà xuống đến Ngũ Lĩnh9, còn từ Ngũ
Lĩnh trở về Nam (Lưỡng Quảng, Giao Chỉ, Hải Nam... gọi tắt là Lĩnh Nam)
thuộc về Âu Việt (gọi chung Tây Âu và Đông Âu) và Lạc Việt. Từ Kinh Sở
trở về Tây, Tây Nam (Vân Nam) vẫn còn thuộc về Điền Việt, Tây Âu, Đại
Lý…
Vùng Bách Việt phía
Tây Nam này (Vân Nam) thì mãi đến thế kỷ 12 còn độc lập, dù người Hán có
tiến hành nhiều cuộc chiến tranh xâm chiếm lẻ tẻ. Chỉ sau khi Mông Cổ
chiếm Đại Lý (1253), Vân Nam, rồi sau đó chiếm nốt Trung Hoa, lập ra nhà
Nguyên, thì Vân Nam mới nhập vào Trung Hoa. Năm 1381, Minh Thái Tổ mới
bình định xong Vân Nam và cuộc Hán hóa hoàn tất rất nhanh. Ngày nay hơn
61% cư dân Vân Nam là người Hán.
Vùng
Lĩnh Nam chiếm làm đất Trung Hoa từ thời Tần - Hán, nhưng quá trình Hán
hóa thì khá khó khăn và cho đến nay vẫn chưa xong hết (!). Cổ sử Trung
Hoa chép thì Lĩnh Nam có nhiều bộ tộc Việt lập quốc như Tây Âu, Lạc
Việt… có nước Dạ Lang (nhưng không thấy chép Văn Lang!). Âu và Lạc10 là
một tộc Việt hay là hai tộc Việt khác nhau, cho đến tận ngày nay vẫn
còn tranh cãi. Sách “Hoài Nam Tử” (139 TCN) thì chỉ viết có Tây Âu11 không
có nói đến Lạc chỗ nào cả. Sách “Sử Ký” (94 TCN) muộn hơn một ít thì
cũng có viết Âu, không tìm thấy chữ Lạc đứng riêng một mình, mà luôn
luôn chỉ có chép Âu Lạc liền nhau12. Tuy nhiên trong Lã thị Xuân Thu (291–235 TCN) sớm nhất thì có chép” Việt Lạc-越骆”13.
Việt Lạc rất có thể chính là nước Lạc Việt trong sử sách sau này, Việt
Lạc là ghi âm trực tiếp từ ngôn ngữ người Việt, theo ngữ pháp Việt, còn
sau này ghi Lạc Việt là ghi chép qua thông dịch sang Hán Ngữ, theo ngữ
pháp Hán.
Luận theo sử
sách chép, có thể thời tiền Tần thì Âu và Lạc là hai chi Việt khác nhau.
Thời kỳ chiến đấu chống lại Tần thì có thể hai chi Việt này liên minh
lại với nhau thành một khối Âu Lạc. Lúc đó trung tâm là ở Nam Trung Hoa,
vùng Vũ Minh Mã đầu (Nam Ninh - Quảng Tây ngày nay). Chỉ sau khi Hán Vũ
Đế bình Nam Việt của Triệu Đà thì hai chi này mới lại phân chia ra, và
trung tâm di về vùng quanh Hà Nội ngày nay.
Đồng
thời với nước Lạc Việt có nước Tây Âu hay Âu Việt mà người đứng đầu
trong sử chép là Thục Phán. Tuy nhiên Âu Việt lập quốc lúc nào và Thục
Phán từ đâu ra thì sử sách không ghi rõ. Rất nhiều ý kiến cho rằng Thục
Phán là hậu duệ của vương triều nước Thục. Quả thực sử có chép một quốc
gia tên là Thục Quốc, ở Tây Nam Trung Hoa ngày nay. Thường Cừ (347）người
đời Tấn viết trong Sách “Hoa Dương Quốc Chí”14: “Nước Thục
Đông giáp nước Ba, Nam giáp Việt, Bắc phân giới với nước Tần, Tây tựa
Nga Ba”. Vị trí địa lý như vậy nên cư dân ở đây bao gồm người Khương,
người Việt, người Hoa Hạ. Dòng họ Khai Minh làm vua nước Thục, truyền
được 12 đời, đến năm 316 TCN đời Chu Thận Vương thì bị nhà Tần diệt15,
hậu duệ chạy về phương Nam. Sử chép đến đây thì đứt đoạn, không nói gì
tiếp. Cho nên về sau nói Thục Phán là hậu duệ Khai Minh thị, cha Thục
Phán là Khai Minh Chế chiếm lưu vực Diệp Du Thủy (tức thượng nguồn sông
Hồng)16, xưng là An Tri Vương vua nước Tây Âu, sau truyền
ngôi cho con là Phán, cũng chỉ là một giả thuyết, chép lại theo truyền
thuyết của tộc dân Đại Y17.
Lúc
này cũng là thời kỳ theo truyền thuyết là có nước Văn Lang ở phía trung
và hạ lưu sông Hồng (trong cổ sử Trung Hoa không có tên nước Văn Lang,
chỉ có tên một nước là Dạ Lang, liệu có liên quan đến Văn Lang không?),
do dòng họ Hùng làm vua. Việc Thục Phán là hậu duệ nước Thục, cũng như
nước Văn Lang có vua Hùng trị vì 18 đời trong sử An Nam là ghi lại theo
truyền thuyết. Tuy nhiên Thục Vương Tử tên Phán, Hùng Vương vua Lạc
Việt, Thục diệt Hùng Vương chiếm lãnh thổ, xưng là An Dương Vương thì có
ghi trong sử cổ Trung Hoa từ đầu Công nguyên.
Theo quyển “Việt sử lược”18,
của tác giả không rõ tên, có lẽ là người Việt Nam khắc in ở Trung Hoa
vào quãng cuối Nguyên đầu đời Minh (~1360), có viết về nước Văn Lang,
vua là Đối Vương 碓王, sau bị Thục Phán đánh đuổi, Phán xưng là An Dương
Vương.
Sách cổ “Thủy kinh chú” dẫn lại lời ghi trong “Giao châu ngoại vực ký” rằng19 “…
Thục Vương Tử dẫn binh tướng ba vạn đánh lại Lạc Vương 雒王, Lạc hầu 雒侯,
thu phục các Lạc Tướng. Rồi đó Thục Vương Tử xưng là An Dương Vương”.
Sách “Cựu Đường thư” dẫn lại “Nam Việt chí” chép20 “Đất Giao
Chỉ vô cùng màu mỡ, xưa có vua xưng là Hùng Vương 雄王, có Lạc hầu phò tá.
Thục Vương Tử dẫn quân tướng ba vạn tiến đánh, diệt được Hùng Vương.
Thục xưng làm An Dương Vương, cai trị Giao Chỉ”. Như vậy thì sử sách có
ba tên gọi cho vua nước Lạc Việt: Lạc Vương, Hùng Vương, Đối Vương. Có
nhiều ý kiến cho rằng ba tên gọi này là một, chính là Lạc Vương, các tên
khác do về sau sao chép nhầm chữ Lạc 雒 của Hán ngữ mà thành21.
Dầu sao thì cũng có hai lý giải về truyền thuyết danh xưng Hùng Vương,
một là dòng dõi họ Hùng Vương nước Sở, hai là Lạc Vương vua của dân Lạc
Việt. Dù tên tuổi đúng sai thế nào, thì Hùng Vương không chỉ thuần túy
là truyền thuyết của Việt Nam, mà cũng có ghi trong cổ sử Trung Hoa.
Nhân vật Thục Phán tuy nguồn cội chưa xác định, nhưng cũng có thật, đánh
chiếm Lạc Việt lập nên nước Âu Lạc xưng là An Dương Vương cũng là có
thật, có ghi trong chính sử không chỉ của Việt Nam22.
Tần
diệt Sở, rồi đánh chiếm Lĩnh Nam, Đô Úy Triệu Đà được Tần cắt cử quản
lĩnh Quế Lâm, Tượng Quận. Nhân khi nơi nơi nổi lên chống Tần, năm 204
TCN Triệu Đà bèn chiếm Lĩnh Nam lập nước Nam Việt, đóng đô ở Phiên Ngung
(Quảng Châu) và đánh chiếm Âu Lạc. Sách “Giao Châu ngoại vực ký” chép:
“Nam Việt Vương Úy Đà cử binh đánh An Dương Vương. An Dương Vương có
thần nhân Cao Thông phù tá, chế ra nỏ thần cho An Dương Vương, một phát
giết được ba trăm mạng”23. Sách “Thái Bình Ngự Lãm” dẫn “Nhật
Nam truyện” còn chép phóng đại hơn, nỏ một phát giết ba vạn người và
còn kể tỉ mỉ chuyện tình Mỵ Châu Trọng Thủy, chuyện mất nỏ thần, dẫn đến
An Dương Vương thất bại24. Nước Âu Lạc từ đó nhập vào nước Nam Việt25.Triệu
Đà lập nước Nam Việt năm 203 TCN, giữ độc lập với nhà Hán được 92 năm,
truyền 5 đời vua, đến đời Triệu Kiến Đức và thừa tướng Lữ Gia26 thì
mất nước vào tay Hán Vũ Đế năm 111 TCN. Một dải Lĩnh Nam và Đông Hải bị
Hán chiếm và Hán hóa kéo dài hơn ngàn năm, ngoại trừ Lạc Việt, còn lại
hoàn toàn trở thành Hán. Lạc Việt, sau hơn 1000 năm nô lệ và Hán hóa,
vẫn giữ được bản sắc và nền văn minh Việt, cuối cùng thì giành được độc
lập và trở thành Đại Cồ Việt, Đại Việt, Nam Việt và Việt Nam đến tận
ngày nay. Đó là một trường hợp duy nhất mà Trung Hoa không thể Hán hóa
được.
Vì sao Đại Việt không bị Hán hóa?
Đồng
hóa dân tộc (national assimilation) gồm: 1 - Đồng hóa tự nhiên: đây là
một xu hướng tự nhiên trong tiến trình lịch sử loài người. 2 - Đồng hóa
cưỡng chế: sự cưỡng bức một dân tộc bị trị chấp nhận ngôn ngữ, chữ viết,
phong tục, tập quán của dân tộc thống trị; đây là một tội ác.27 Người
Hán đã thực hiện cả hai biện pháp đồng hóa này hơn một ngàn năm mà Đại
Việt vẫn không bị đồng hóa, người Trung Hoa ngày nay tìm mọi lý lẽ để
biện minh nhưng chính họ cũng không thấy thuyết phục lắm. Chẳng hạn:
*
Việt Nam ở xa Trung Nguyên, núi sông cách trở không tiện đồng hóa. Phản
bác lại: Tại sao Vân Nam cũng xa, núi sông cách trở hơn nhiều mà chỉ
trong mấy trăm năm đã bị đồng hóa hoàn toàn.
* Việt Nam ở phương Nam, nóng ẩm, người Hán không ở được. Thế tại sao Hải Nam cũng như vậy mà lại ở được, đồng hóa xong rồi.
*
Tại vì số lượng người Hán di dân xuống Việt Nam ít. Thực ra, không có
bằng chứng nào là ít hơn Hải Nam, Vân Nam cả. Chỉ riêng số quan lại cai
trị và số quân chiếm đóng trong hơn một ngàn năm, cũng không ít hơn số
dân bản địa. Chỉ có thể hiểu người Hán ở đây đã bị Việt hóa. Cũng có ý
kiến cực đoan bênh vực, nói rằng thực ra đã Hán hóa dân Việt rồi nhưng
từ sau năm 1945, Việt Nam đã thanh lọc lại hết!
Cũng có một số kiến giải của người Trung Hoa bình thường ngày nay, xem ra cũng ít nhiều có lý, ví như:
*
Người Kinh có ba nguồn gốc: Người Lạc Việt, Người Thục, Người Hán. Do
vậy người Kinh hấp thụ được tinh hoa của ba chủng tộc nên trở thành một
tộc người ưu tú.
* Người
Hán ở Việt Nam kể cả các tầng lớp cai trị không đồng hóa được người
Kinh, trái lại bị đồng hóa ngược trở thành người Việt. Người Kinh là một
tộc người có năng lực đồng hóa mạnh, bằng nếu không nói là còn hơn
người Hán. Hãy xem họ mở rộng về phía Nam thì rõ.
Nhưng
đó chỉ là những lý do bề ngoài mà những người bình thường có thể nhận
thấy được. Thực ra, theo các nhà chuyên môn, đồng hóa dân tộc là một vấn
đề khoa học lớn, rất nhạy cảm và vẫn chưa có được một lý thuyết nào
đứng vững cả, vì vậy tạm thời không bàn đến lý luận trong bài này. Thông
thường đồng hóa dân tộc là một sự tổng hòa gồm:
*
Đồng hóa chủng tộc, thường được thực hiện bằng một cuộc chinh phục và
kẻ chinh phục hoặc diệt chủng dân bị chinh phục, hoặc xua đuổi dân bị
chinh phục để thay thế bằng cư dân của phía chinh phục, hoặc pha loãng
huyết thống.
* Đồng hóa về văn hóa, tín ngưỡng.
* Đồng hóa về tổ chức cộng đồng, xã hội.
(Về vấn đề Văn Hóa, Ngôn Ngữ, Tín Ngưỡng, đều là những yếu tố bảo tồn dân tộc Việt, xin dành cho bài sau).
Sự đồng hóa dân tộc sẽ khó được thực hiện.
1.
Nếu một dân tộc có sức sống sinh học và xã hội mãnh liệt thì sự đồng
hóa chủng tộc khó thành công, ví dụ điển hình là dân tộc Do Thái.
2.
Đồng hóa về văn hóa, tín ngưỡng phụ thuộc vào trình độ văn minh của dân
tộc. Một dân tộc mạnh về chinh chiến, có thể chiến thắng trong cuộc
chinh phục, nhưng nếu trình độ văn minh thấp hơn thì sẽ bị kẻ bại trận
đồng hóa, điển hình như tộc Hung Nô, Nữ Chân, Mãn Châu… đều chiến thắng
người Hán nhưng lại bị Hán hóa.
3. Khi một cộng đồng dân tộc có tổ chức tốt, cố kết các thành viên bền chặt, thì dân tộc đó rất khó bị đồng hóa.
Nhìn
lại thì thấy người Việt (người Kinh) có đủ cả ba yếu tố 1,2,3: Người
Kinh hiện nay là nơi tập hợp các thành phần ưu tú nhất của Bách Việt,
bởi lẽ khi Bách Việt bị Hán hóa, các thành phần ưu tú, tinh hoa trong xã
hội Việt là mục tiêu tàn sát của người Hán, do đó các thành phần này
phải tháo chạy, và nơi dung nạp họ là mảnh đất cuối trời Bách Việt, tức
Việt Nam ngày nay. Hãy xem thí dụ về ngôn ngữ Ngô Việt còn lưu lại trong
tiếng Việt (như đã nói ở trên), đó là một bằng chứng cho sự dịch chuyển
của người Ngô-Việt xuống đây. Vì vậy tộc người Kinh có sức sống mãnh
liệt.
Tinh hoa của văn
minh Bách Việt được cô đọng lại ở người Kinh, chắc chắn không kém nền
văn minh Hoa Hạ. Người Việt dù không có văn tự riêng (hay có mà bị xóa
sạch sau ngàn năm nô lệ) nhưng vẫn phát triển và bảo tồn được ngôn ngữ
dân tộc, dù phải mượn Hán Ngữ để ghi chép, thì thật là một kỳ tích,
chẳng kém gì người Do Thái vẫn giữ được tiếng Do Thái dù bị diệt chủng
và xua đuổi hai ngàn năm.
Tổ
chức xã hội của tộc Việt, điển hình là làng xã đã cố kết cộng đồng rất
chặt. Tổ chức nhà nước cũng có rất sớm, từ thời Chiến quốc, do đó rất
khó phá vỡ, nó tồn tại dấu tích sau khi khi đã độc lập. Hãy nhớ đến Hội
Nghị Diên Hồng thời Trần để thấy tinh thần của tổ chức xã hội gắn kết
người dân với triều đình chặt chẽ đến mức nào. Ngay cả một vương triều
thất thế, bị truy đuổi như Triều Mạc, cũng không bán rẻ đất nước cho
ngoại bang. Năm 1594, Mạc Ngọc Liễn chiếm giữ Vạn Ninh, trước khi chết
để di chúc cho Mạc Kính Cung: “Nay vận khí nhà Mạc đã hết, họ Lê lại
phục hưng, đó là số trời, dân ta vô tội mà để phải mắc nợ binh đao, sao
lại nỡ thế… Lại chớ nên mời người Minh vào trong nước ta mà để dân ta
phải lầm than đau khổ, đó cũng là tội lớn không gì nặng bằng”28.
Quân
Minh đầu TK 15 cũng khó mà có thể chiếm được Đại Việt làm quận huyện
nếu không có những nhóm quý tộc như nhóm Mạc Thúy, vì quyền lợi riêng
bán rẻ dân tộc cho người Minh. Nên biết Mạc Thúy là hậu duệ của danh
nhân Mạc Đĩnh Chi, một đại thần nhà Trần... Nhà Thanh không thể chiếm
Thăng Long nếu không có vua quan bán nước Lê Chiêu Thống, tiếc thay y
lại là dòng dõi của anh hùng dân tộc Lê Lợi…
Than
ôi! truyền thống thì hào hùng rực rỡ, tổ tiên phải đổ bao mồ hôi, xương
máu mới có, nhưng bán rẻ nó đi thì thật dễ dàng. May sao tự ngàn xưa số
những kẻ bán rẻ dân tộc như vậy là vô cùng nhỏ trong cộng đồng người
Việt.1
CHÚ DẪN
1为什么经历了一千多年的统治，中国始终不能同化越南？“Vì sao đã thống trị Việt Nam hơn ngàn năm mà cuối cùng Trung Quốc vẫn không thể đồng hóa Việt Nam?”. http://bbs.tianya.cn/post-
越南人（京族）为何难以同化 “ Người Việt Nam (tộc người Kinh) vì sao mà khó đồng hóa như vây?” http://lt.cjdby.net/thread-
2
Có học giả Việt đương thời theo tự dạng vội suy đoán rằng viết như vậy
có lẽ chỉ tộc người vác rìu đi (chạy) săn và tộc người trồng lúa trong
ruộng. Chứng tỏ thời bấy giờ tộc Việt thuộc văn minh săn bắn và trồng
trọt. Có lẽ không phải đơn giản như vậy. Khảo sát lịch sử văn tự thì
thấy rằng Việt 越 và Việt粵 âm đọc giống nhau, “Sử ký” viết là 越, “Hán
thư” viết là 粤. Âm đọc 粤 là từ âm đọc của chữ Vu 于, người cổ đọc 越 là于.
Vu 于 viết theo lối chữ triện 篆 là 亏, hài thanh là chữ vũ 雨-mưa, viết lên
trên thành 雩. Trong “Hán Thư” còn tồn nhiều chữ cổ, nên chữ Việt 越 đều
cải viết thành雩, sau theo lối chữ lệ 隶, chữ khải 楷 mới viết thành ra 粤,
tức biến hóa hình chữ vũ 雨 đặt trên chữ Vu亏.
3 “路史” 罗泌 (1131—1189) 宋朝 : 越裳, 雒越, 瓯越瓯皑, 且瓯, 西瓯, 供人, 目深, 摧夫, 禽人, 苍梧, 越区, 桂国, 损子, 产里（西双版纳), 海癸, 九菌, 稽余, 北带,仆句, 区吴(句吳), 是谓百越。
The Submerged History of Yuè. By Eric Henry, University of North Carolina
5 史記-司馬遷 (145 – 86 TCN)
6屈原在《离骚: 帝高阳之苗裔兮，朕皇考曰伯庸- Ðế Cao Dương chi miêu duệ hề, Trẫm hoàng khảo viết Bá Dung.
7《史记.楚世家》记载:
“封熊绎于楚蛮- phong Hùng Dịch ư Sở Man “, “ 熊渠曰: 我蛮夷也不与中国之号谥- Hùng Cừ nói:
Ta là dân man di, không cùng hiệu, thụy của Trung quốc. Hùng Dịch (~1006
TCN) là vua lập ra nước Sở, Hùng Cừ (~877 TCN) là vua Sở về sau. Sở Man
là tên nhà Thương, Chu gọi dân Kinh Sở bản địa, Man tức là Man Việt,
tên tộc Việt thời nhà Thương.
8 Jerry Norman and Tsu-lin Mei, Monumenta Serica, Vol. 32 (1976), pp.274-301, Published by: Taylor & Francis, Ltd.
9
五岭 Ngũ Lĩnh-dãy núi phía Nam Trung Hoa chạy qua biên giới các tỉnh
Quảng Tây, Hồ Nam, Giang Tây, Quảng Đông, có năm đỉnh cao (Ngũ lĩnh) là
越城 (Việt Thành)、都庞 (Đô Lung), 萌渚 (Manh Chử), 骑田 (Kỵ Điền), 大庾(Đại Dữu).
10
Chữ Lạc có nhiều cách viết, đều đọc là Lạc. Hai chữ 雒,骆 thường dùng
như nhau để chép Lạc Việt trong sách cổ. Tiếng Bắc Kinh đọc là Luo,
Quảng Đông đọc lok, Đời Đường đọc lak. Nhiều học giả cho rằng nguồn gốc
chữ Lạc là do người Hán ghi âm chữ Lúa, Ló của người Việt, người Mường
mà ra. Người Việt là tộc người có nền văn minh lúa nước.
11《淮南子·人间训：“（秦皇）又以卒凿渠而通粮道，
12《史记·南越列传》赵佗上呈汉文帝的“谢罪书”：“
13《吕氏春秋·孝行览·本味篇》：“和之美者：阳朴之姜，
14 常璩（347）华阳国志-(卷三蜀志): Thường Cừ, “Hoa Dương Quốc Chí” (quyển 3-Thục Chí): “历夏、商、周，武王伐纣，蜀与焉。其地东接于巴，南接于越，
#15“华阳国志·蜀志：“周慎王五年秋，秦大夫张仪、司马错、
16 叶榆水
17岱依人
18《越史略》卷一载：“周庄王时嘉宁部有异人焉，
19《水经·叶榆水注》中注引《交州外域记》云：“
20《旧唐书·地理志》则引《南越志》云：“交趾之地，
21
So sánh các sách thì “Giao Châu ngoại vực ký” là cổ nhất, ít nhất là
trước đời Ngụy Tấn (TK3), “Nam Việt Chí” soạn sau thời Bắc Ngụy, còn
“Việt sử lược” có lẽ soạn thời Hồng Vũ (~1358) nhà Minh sau này. Quân
Vương của nước Lạc Việt theo sách cổ nhất (“Giao châu ngoại vực ký”)
ghi là Lạc Vương 雒王, sách về sau (Việt sử lược, Nam Việt chí) thì ghi là
Đối Vương 碓王, Hùng Vương 雄王. Một số học giả Trung Hoa và Quốc tế ngờ
rằng ba chữ 碓, 雄, 雒 (bộ thủ “chuy 隹 “) nguyên chỉ là chữ 雒 (Lạc) do mấy
trăm năm sau sao chép nhầm phần các chữ ghép (chữ các 各thành chữ thạch 石
hay chữ quăng 厷) mà ra. Tuy nhiên nhiều học giả Viêt Nam không nhất
trí, vì cho rằng các nhà Nho Việt Nam ngày xưa đều rất uyên thâm, khó mà
lầm lẫn được. Ai cũng có lý cả!
22
Các sách của Việt Nam có nói đến Hùng Vương, An Dương Vương cổ nhất như
Lĩnh Nam Chích Quái 嶺南摭怪, Việt Điện U Linh Tập 粵甸幽靈集 hay Đại Việt sử ký
toàn thư 大越史記全書 thì cũng soạn vào thời Trần, muộn hơn nhiều so với các
sách của Trung Hoa như Giao Châu Ngoại Vực Ký 交州外域记, Thái Bình Ngự Lãm
太平御览. Cho nên các sự tích và tên tuổi như Hùng Vương, An Dương Vương…
chắc là chép lại từ sách Trung Hoa, vì Việt lúc đó không có chữ viết…
Tất nhiên, cũng không loại trừ có những ý kiến khác.
23《交州外域记: “南越王尉佗举众攻安阳王。安阳王有神人皋通，下辅佐，
24《太平御览》卷348:《日南傳》曰：一發萬人死，
25
Người viết bài này đã đến thăm và khảo sát khá kỹ Bảo Tàng Nam Việt
Vương ở Quảng Châu. Bảo tàng xây trên khu lăng mộ của Triệu Mô, vua kế
vị Triệu Đà (Thủy chết sớm, Mô là con Thủy thay). Ngôi mộ được phát hiện
năm 1983, hầu như còn nguyên vẹn, đồ tạo tác rất kỳ vĩ, tinh xảo chứng
tỏ trình độ văn minh của người Việt lúc đó khá cao, nếu không nói là hơn
hẳn người Hán. Xem bảo tàng thấy các cổ vật trưng bày như thạp đồng,
trống đồng, vũ khí… giống in và còn phong phú hơn nhiều so với Bảo Tàng
Lịch Sử quốc gia Việt Nam giai đoạn lịch sử đó.
#26
Lữ Gia, Thừa tướng nắm quyền hành của nước Nam Việt, chống lại nhà
Hán, thua trận bị chém chết. Lữ Gia và người ở Quận Cửu Chân (Thanh Hóa
ngày nay), lăng mộ và đền thờ hiện còn ở Ân Thi, Hưng Yên
27Nguyễn Hải Hoành: Tại sao Việt Nam không bị đồng hóa sau 1.000 năm Bắc thuộc? - http://nghiencuuquocte.org/
28 Đại Việt sử ký toàn thư - NXB VHTT năm 2000, tập 3, trang 294.
*
Người viết bài này xin bày tỏ lời cảm ơn nhà Hán học, dịch giả Trần
Đình Hiến về những thảo luận, góp ý quý giá cho phần dịch các đoạn trích
trong các sách sử cổ viết bằng văn ngôn trên đây.
Comments
Post a Comment